DEHB nedir? Bu soru, çocuğunda aşırı hareketlilik, odaklanma güçlüğü veya dürtüsel davranışlar fark eden pek çok anne babanın ilk aklına gelen sorudur.
DEHB yani Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, çocukluk çağında başlayan ve erken tanı ile yönetildiğinde çocuğun akademik ve sosyal hayatını olumlu yönde etkileyen bir nörogelişimsel bozukluktur. Ancak toplumda hâlâ yanlış anlaşılmakta ve çoğu zaman “yaramazlık”, “ilgisizlik”, “disiplinsizlik” gibi etiketlerle karıştırılmaktadır.
Bu yazıda, “DEHB nedir” sorusunun bilimsel ve pratik yanıtlarını veriyoruz. Belirtilerden tanı sürecine, eğitim yaklaşımlarından ailelere önerilere kadar birçok konuyu Bursa Disleksi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi bakış açısıyla derledik.
DEHB Nedir?
DEHB, beynin dikkat, dürtü kontrolü ve hareketlilik gibi işlevleri yöneten bölgelerinde farklılıklar olması sonucu ortaya çıkar. Çocuklar ya da bireyler, çevrelerindeki uyarıcılara karşı aşırı duyarlı olabilir, dikkatlerini belli bir konuya vermekte zorlanabilir veya düşünmeden hareket edebilirler.
Bu durum sadece okul başarısını değil, aynı zamanda sosyal ilişkileri, özgüveni ve duygusal gelişimi de etkileyebilir. Bu nedenle erken tanı ve doğru destek çok önemlidir.
DEHB’nin üç temel bileşeni vardır:
- Dikkat Eksikliği
- Hiperaktivite (Aşırı Hareketlilik)
- Dürtüsellik (İçgüdüsel Davranışlar)
Her çocukta bu üç alanın tamamı aynı şiddette görülmeyebilir. Bazı çocuklar sadece dikkat eksikliği yaşarken, bazılarında hiperaktivite ve dürtüsellik ön planda olabilir.
DEHB’nin Belirtileri Nelerdir?
DEHB belirtileri her yaş grubunda farklı şekilde ortaya çıkabilir. Aşağıda yaşlara göre DEHB belirtilerini detaylıca ele aldık.
Okul Öncesi Dönem (3-6 Yaş)
Bu yaş grubundaki çocuklarda şu davranışlar dikkat çekebilir:
- Uzun süre bir oyuna odaklanamama
- Sürekli yer değiştirme, kıpır kıpır olma
- Yüksek sesle konuşma, sürekli dikkat çekme isteği
- Sabırsızlık, sırasını bekleyememe
- Tehlikeli davranışlar (aniden koşma, tırmanma, düşünmeden hareket etme)
Bu belirtiler, diğer çocuklarla kıyaslandığında çok daha belirgin hale gelir. Eğer bu davranışlar ev dışında (kreşte, sosyal ortamlarda) da görülüyorsa DEHB açısından değerlendirme yapılmalıdır.
İlkokul Çağı (6-12 Yaş)
DEHB en çok bu dönemde fark edilir. Çünkü çocuğun dikkat, organizasyon ve sosyal becerileri akademik başarı için önem kazanır.
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
- Ödevlerde sık sık hata yapma, detayları atlama
- Verilen yönergeleri unutma veya tamamlayamama
- Ders dinlerken başka şeylerle ilgilenme
- Eşyalarını sık sık kaybetme (silgi, defter, kalem vb.)
- Organizasyon becerilerinin zayıf olması (çantası dağınık, zamanı doğru kullanamama)
Hiperaktivite Belirtileri:
- Sınıfta yerinde duramama
- Parmaklarıyla sürekli oynama, kalem çevirme, masa tıklatma
- Ders sırasında ayağa kalkma, sınıfta dolaşma
- Sessiz aktivitelerde zorlanma
- Konuşkanlık, sürekli söz alma isteği
Dürtüsellik Belirtileri:
- Soru tamamlanmadan cevabını verme
- Oyunlarda sırasını bekleyememe
- Başkalarının sözünü kesme
- Tehlikeli davranışlara yönelme
- Duygularını kontrol edememe (ani öfke, ağlama)
Bu dönemde çocukların akademik başarısı düşebilir, arkadaş ilişkilerinde zorlanmalar başlayabilir.
Ergenlik ve Yetişkinlik Dönemi
DEHB, sadece çocuklukta ortaya çıkan bir durum değildir. Erken tanı almazsa belirtiler ergenlik ve yetişkinlikte de devam edebilir:
- Randevuları unutma, zamanı yönetememe
- Kararsızlık, dikkat dağınıklığı
- Trafikte kontrolsüzlük, hızlı araba kullanma
- Sık iş değişikliği
- Ani kararlar alma, duygusal dalgalanmalar
Yetişkin DEHB’si de profesyonel destekle yönetilebilir. Ancak çocukluk döneminde yapılan müdahale, bu sürecin daha sağlıklı geçmesini sağlar.
DEHB Neden Olur?
DEHB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, bazı etkenlerin bu durumu tetiklediği düşünülmektedir:
- Genetik Faktörler: Ailede DEHB öyküsü varsa çocukta görülme ihtimali daha yüksektir.
- Beyin Yapısı ve Fonksiyonu: Beyindeki dikkat ve dürtü kontrolünden sorumlu bölgelerde yapısal ya da işlevsel farklılıklar tespit edilmiştir.
- Gebelik ve Doğum Süreci: Anne adayının hamilelikte sigara/alkol kullanması, doğum sırasında oksijen yetersizliği gibi faktörler DEHB riskini artırabilir.
- Çevresel Etkenler: Ekrana aşırı maruz kalma, travmalar, toksinler de DEHB belirtilerini şiddetlendirebilir.
Unutulmamalıdır ki DEHB ebeveyn tutumlarından kaynaklanan bir davranış bozukluğu değildir. Nörobiyolojik temelli bir farklılıktır ve doğru yaklaşımla yönetilebilir.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB tanısı mutlaka çocuk ve ergen psikiyatristleri tarafından konulmalıdır. Tanı sürecinde şu adımlar izlenir:
- Aile Gözlemleri: Çocuğun evdeki davranışları
- Öğretmen Geri Bildirimi: Sınıf içindeki dikkat, davranış ve sosyal uyumu
- Psikometrik Testler: Dikkat, hafıza, dürtü kontrolü gibi alanlar ölçülür
- Görüşmeler: Çocukla yapılan gözlem ve görüşmeler değerlendirilir
Bursa’da hizmet veren Bursa Disleksi Özel Eğitim Merkezi, tanı almış çocukların eğitim süreçlerini profesyonel kadrosuyla destekler.
DEHB Tedavisi ve Eğitim Yaklaşımları
DEHB’nin tamamen “geçmesi” hedeflenmez. Ancak belirtilerin etkisi azaltılabilir. Bu süreçte uygulanan başlıca yöntemler:
1. İlaç Tedavisi (Gerektiğinde)
Dopamin ve norepinefrin gibi beyin kimyasallarını düzenleyen ilaçlar, dikkat süresini uzatabilir ve dürtü kontrolünü iyileştirebilir. Ancak ilaç, mutlaka uzman doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
2. Davranışsal Terapi
Çocuğa olumlu davranışların kazandırılması, olumsuz davranışların fark edilip düzenlenmesi hedeflenir. Aileler de bu sürece dahil edilir.
3. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP)
DEHB tanılı öğrenciler için özel eğitim planı hazırlanarak onların akademik başarıya ulaşması hedeflenir. Bursa Disleksi Merkezi bu alanda özelleşmiş programlar sunar.
4. Zaman Yönetimi ve Organizasyon Eğitimleri
Özellikle ergenlikte, plan yapma ve zamanı etkili kullanma becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılır.
5. Aile Eğitimi ve Danışmanlık
Ailelere DEHB’yi anlamaları ve çocuklarını nasıl destekleyecekleri konusunda eğitim verilir.
DEHB’li Çocukların Ailelerine 10 Öneri
- Etiketlemeyin: Çocuğunuzu “yaramaz” ya da “tembel” olarak damgalamayın.
- Rutin Oluşturun: Günlük yaşamda tutarlılık, çocuk için rahatlatıcıdır.
- Kısa ve Net Komutlar Verin: Uzun açıklamalar yerine sade ve anlaşılır ifadeler kullanın.
- Olumlu Davranışları Pekiştirin: Küçük başarıları bile övün.
- Mola Süreleri Tanıyın: Ödev ve ders aralarında kısa dinlenmeler faydalıdır.
- Spor ve Fiziksel Aktiviteyi Teşvik Edin: Enerjisini sağlıklı bir şekilde yönlendirsin.
- Ekran Süresini Sınırlayın: Dikkatini artırmak için ekran maruziyetini azaltın.
- Öğretmenlerle İşbirliği Yapın: Okuldaki durumu takip edin ve destekleyin.
- Sabırlı Olun: Bu süreç zaman alabilir. Gelişimi küçük adımlarla ölçün.
- Profesyonel Destekten Çekinmeyin: Bursa Disleksi gibi merkezlerden uzman desteği almak her zaman en etkili yoldur.
Bursa Disleksi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’nden DEHB Desteği
Bursa Disleksi Merkezi olarak, DEHB tanılı çocukların;
- dikkat gelişimi,
- dürtü kontrolü,
- akademik başarı,
- sosyal uyum ve
- duygusal dayanıklılıklarını geliştirmeye odaklı özel programlar sunuyoruz.
Uzman psikologlarımız, özel eğitim öğretmenlerimiz ve aile danışmanlarımızla her öğrencinin yolculuğuna özel destek sağlıyoruz. DEHB tanısı bir son değil, doğru destekle yeni bir başlangıç olabilir.
DEHB Bir Engel Değil, Farklı Bir Öğrenme Yolu
DEHB nedir sorusunun cevabı, çocuğunuzun dünyasını anlamak için ilk adımdır. Bu farklılıkla yaşamayı öğrenmek, hem çocuk hem de ailesi için bir yolculuktur. Sabır, anlayış ve doğru eğitimle DEHB, hayatı zorlaştıran bir durum olmaktan çıkar; çocuğun potansiyelini keşfetme fırsatına dönüşür.
Eğer çocuğunuzda bu yazıda geçen DEHB belirtilerinden birkaçını gözlemliyorsanız, geç kalmadan bir uzmana danışın. Bursa Disleksi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi olarak, sizin ve çocuğunuzun yanında olmaktan memnuniyet duyarız. Detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilirisiz.