Edinilmiş dil bozuklukları çerçevesinde ele alınan afazi, inme ya da kafa travması sonrasında beyindeki dille ilgili bölgelerin hasar almasıyla gelişen bir dil bozukluğudur. Konuşmanın yanı sıra bireyin anlama, okuma ve yazma becerileri de etkilenebilmektedir. Bazı vakalarda kendiliğinden iyileşme görülse de, çoğunlukla inme tipine göre kendiliğinden iyileşme görülmeyebilir. İlk iki sene bireyin iyileşme göstermesi adına çok önemlidir. Bu nedenle vakanın dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilip, en kısa sürede kendisine uygun bir terapi programına başlatılması önerilmektedir.
Artikülasyon (Sesletim) ve Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluklar
Artikülasyon bozukluğu bireyin konuşma seslerini yanlış üretmesidir (Örneğin /k/ yerine [t], /r/ yerine [y], /s/ yerine [ş] gibi). Yapılan hatalar tutarlıdır. Birey hedef konuşma sesini üretmeye çalışırken güçlük çeker. Yanlış üretilen konuşma seslerinin fazlalığı konuşma anlaşılırlığını önemli düzeyde etkilemektedir.
Fonolojik bozukluk, konuşulan dilin sesbilgisini edinme güçlüğüdür. Birey konuşma seslerinin dizilişiyle ilgili güçlük yaşamaktadır. Bir konuşma sesi yerine başka bir ses kullanma, ses ekleme, ses düşürme görülebilir. Genellikle yapılan hatalar tutarsızdır. Birey, hedef konuşma sesini doğru olarak üretse bile doğru yerde kullanmadığı için konuşma anlaşılırlığı etkilenmektedir.
Artikülasyon ve fonolojik bozukluklarda birey öncelikle dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilmeli ve değerlendirme sonucuna göre terapiye başlatılmalıdır.
İşitme Kaybına Bağlı Artikülasyon (Sesletim) ve Fonolojik (Sesbilgisel) Bozukluklar
İşitme kaybı olan bireylerde dil edinim süreci olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu nedenle erken tanı çok önemlidir. Hafif derecedeki işitme kayıpları bile işitsel ayırt etmeyi etkileyebilir ve konuşmada sesletim ve sesbilgisel sorunlar yaşanabilir. İşitme kaybı olan birey dil ve konuşma gelişimi açısından dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilmeli ve takip edilmelidir.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Nedir?
Karşımızdakine bir şey söylemek istediğimizde beynimiz, o sözcüğü oluşturan sesleri sıralı ve doğru şekilde üretebilmek için planlama yapıp,
gerekli kasları uyarmaktadır. Sıralı hareketler, sözcüğü doğru üretebilmek için konuşmaya yardımcı olan organların doğru zamanda doğru üretim yerlerini seçerek çalışması gibi düşünülebilir. Örneğin ‘ot’ sözcüğünü sesletebilmek için, önce dudaklar yuvarlak pozisyon alarak /o/ sesini, daha sonra dilin ucunu dişlerin arkasıyla temas ettirerek /t/ sesini sıralı şekilde üretmesi gerekir ve bu olay çok kısa bir zamanda gerçekleşir. Dolayısıyla, kas yapısı zarar görmemesine rağmen konuşma üretimi için gereken sıralı hareketlerin motor planlaması ve programlamasındaki bir bozukluktan kaynaklanan bu durum Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi (ÇÇKA) olarak adlandırılır. ÇÇKA olan çocuklar sesleri, heceleri ve sözcükleri istemli üretmede sorun yaşarlar. Bu çocuklar aslında ne söylemek istediğini bilmekte fakat beyin bu sözcükleri söyleyebilmek için gerekli kas hareketlerini yönetmekte zorlandığı için çocuklarda konuşma ile ilgili bir bozukluk ortaya çıkmaktadır.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Belirtileri Nelerdir?
* Konuşmaya başlarken zorlanma ve arama hareketleri görülebilir.
* Sesleri taklit etmede zorlanabilirler.
* Sözcük/ sözcük öbeklerini tekrarlamada tutarsız hataları vardır.
* Tutarsız sesletim hataları vardır.
* Ünsüzlerin yanında ünlü seslerde de hata görülebilir.
* Anlaşılmayan hece kombinasyonları bulunabilir.
* Sözcüğü basitleştiren yer değiştirme, atma, ekleme, tekrar gibi hatalar gözlenebilir.
* Şarkı söyleme, haftanın günlerini sayma gibi otomatik konuşmaları, istemli konuşmadan daha kolay yaparlar.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi’nin Görülme Sıklığı Nedir?
ÇÇKA’ya her 1000 çocuktan 1 ile 10’unda rastlanmaktadır. Herhangi bir fonolojik veya artikülasyon (sesletim) bozukluğu olan çocukların yaklaşık % 5’inin de ÇÇKA olduğu düşünülmektedir.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi’nin Nedenleri Nelerdir?
ÇÇKA nörolojik temelli bir konuşma sesi bozukluğudur. Bir kısmında nörojenik bozukluğun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bir kısmında da bir enfeksiyon, beyin kanaması veya travmatik beyin hasarı gibi nörolojik bir olay sonucunda ortaya çıkabilir. Bunların yanı sıra Down Sendromu gibi genetik sendromlarla veya Otizm Spektrum Bozukluğu gibi dil ve konuşma gelişimini etkileyen bozukluklarla birlikte de görülebilir.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
ÇÇKA değerlendirmesinde, motor konuşma bozukluklarını içeren çocukluk çağı Konuşma Sesi Bozuklukları alanında deneyim
sahibi dil ve konuşma terapistleri yer almalıdır. Gerekli görülürse değerlendirme sürecinde sensöri-motor becerileri ve ince kas
becerilerini değerlendirecek bir ergoterapist; kaba motor becerileri ve kas tonusu yoğunluğunu değerlendirecek bir fizyoterapist de ekip içinde yer almalıdır. ÇÇKA otizm, down sendromu gibi bozukluklara eşlik ettiği durumda ilişkili uzmanlık alanlarından da ek destekler alınmalıdır. ÇÇKA değerlendirmesinde; aile öyküsüne, genel gelişim özelliklerine, sözel olmayan oral-motor becerilere, dil ve konuşma becerilerine,
konuşma sırasında gözlenen prozodik özelliklere, sesin kullanım özelliklerine, büyük çocuklar için okuryazarlık becerilerine dair bilgiler mutlaka yer almalıdır. ÇÇKA’da görüş birliğine varılan üç nokta bulunmaktadır: a) hece veya sözcüklerin tekrarında ünlü ve ünsüz seslerde tutarsız hata örüntüsü, (b) ses ve heceler arasında uzamış ve bozulmuş koartikülasyon geçişleri, c) uygun olmayan tonlama ve vurgu. Farklı bağlamlardan (doğal, yapılandırılmış, taklit; hece, sözcük, sözcük öbeği, cümle, sohbet) elde edilen performanslarda ünlü ve ünsüz seslerde oluşan hata örüntüsü, konuşma seslerinin üretimi, tonlama ve vurgu kullanımı değerlendirilir.
Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi Terapisi Nasıl Yapılır?
Konuşma Sesi Bozukluklarının bir bileşeni olan çocukluk çağı konuşma apraksisinin terapisindeki temel hedef çocuğun konuşma anlaşılırlığını arttırmaktır. Konuşma üretimi için gerekli olan hareketleri planlamada ve programlamada yaşanan güçlüklere müdahale etmek için planlanacak terapilerin yoğunlaştırılmış bir program dahilinde ve bireye özgü hedeflerle oluşturulması önemlidir. ÇÇKA müdahalesinde kullanılabilecek farklı terapi yaklaşımları bulunmaktadır. Dil ve konuşma terapisti değerlendirme sonuçlarına, çocuğun bireysel özelliklerine, eşlik eden başka bir bozukluk olup olmamasına ve kendi uzmanlık bilgi ve deneyimlerine dayanarak çocuğun ihtiyaç duyduğu terapi yaklaşımını belirleyecektir.
Kaynak : https://www.dktd.org/tr/cocukluk-cagi-konusma-apraksisi-p – Dr. Dkt. Deniz Kazanoğlu, Uzm. Dkt. Sema Uz, Uzm. Dkt. Beyza Nur Dükar ve Dkt. Sacide Ebrar Enginar
Dudak Damak Yarıklıklarına Bağlı Konuşma Bozuklukları
Çocuklarda yarık dudak ve damaktan kaynaklanan konuşma güçlükleri görülebilmektedir. Yarık damaklı bireylerde yumuşak damağın tam kapanmaması nedeniyle vaka, konuşma seslerini nazal olarak üretir. Bu durum başarılı cerrahi müdahalelerle ve uygun konuşma terapisi yöntemleriyle giderilebilmektedir. Yarık damak-dudak tedavisi plastik cerrah, kulak burun boğaz uzmanı, çocuk nöroloğu, ortodontist, odyolog ve dil ve konuşma terapistlerini içeren bir ekip çalışmasını gerektirir. Bireyin konuşma değerlendirmesi ve uygun bir terapi programı planlama dil ve konuşma terapistleri tarafından yapılmaktadır.
Hızlı Bozuk Konuşma – Akıcılık Bozuklukları
Hızlı bozuk konuşma, bireyin beklenenden hızlı bir biçimde konuşmasıdır. Ses/hece tekrarları görülmese de konuşma sık sık kesintiye uğrayabilir. Çoğunlukla bireyin konuşma anlaşılırlığı düşüktür. Hızlı bozuk konuşması olan birey durumun farkında olmayabilir, ama bu bir akıcılık bozukluğudur. Akıcılığı biçimlendirme çalışmalarıyla bozukluk giderilebilir.
Kekemelik – Akıcılık Bozuklukları
Kekemelik bir akıcılık bozukluğudur. Konuşma anında ses-hece tekrarları, ses uzatmaları, duraklamalar, ses eklemeler, tutulmalar ve ikincil davranışlar (başını sallama, elini bacağına vurma, ayağını sallama gibi) görülmektedir. Çocukluk çağında başlayan erken dönem kekemelikte kendiliğinden düzelme görülebileceği gibi, takılmaların şiddetinde artış da görülebilir. Bu durum bireyin sosyal yaşantısını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle bireyde kekemelik belirtileri gözlemleniyorsa dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilmeli ve değerlendirme sonucuna göre terapiye başlanmalıdır.
