Disleksi Neden Olur?

Her anne baba çocuğu okuma-yazmayı sökemediğinde kendine şu soruyu sorar: “Bir sorun mu var, yoksa biraz daha zamana mı ihtiyacı var?”

Cevap bazen karmaşıktır. Çünkü çocukların öğrenme hızları birbirinden farklıdır. Ancak bazı çocuklar için bu fark, zamanla kapanmaz. Harfleri karıştırmaya, yazarken harf atlamaya, okuduklarını anlamamaya devam ederler. İşte tam bu noktada “Disleksi neden olur ?” sorusu gündeme gelir.

Bu yazıda, disleksinin nedenlerini bilimsel dayanaklara, uzman görüşlerine ve Bursa Disleksi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’nin deneyimlerine dayandırarak açıklıyoruz. Hedefimiz; çocuğunuzun yaşadığı durumu daha iyi anlamanız ve doğru destekle doğru adımları atabilmeniz.

Disleksi Nedir? Kısaca Hatırlayalım

Disleksi; okuma, yazma, heceleme ve dil becerilerinde güçlükle kendini gösteren nörolojik bir öğrenme bozukluğudur. Zekâ geriliği, görme-işitme engeli ya da duygusal bir sorun değildir. Disleksi; beynin dili işleme biçiminin farklı olması nedeniyle ortaya çıkar. Detaylı bilgi edinmek için Disleksi Nedir? yazımızı okuyabilirsiniz.

Bu çocuklar zekidir. Hatta çoğu zaman yaşıtlarından daha yaratıcı, daha pratik zekâlı ve daha empatik bireyler olabilirler. Ancak yazılı dili işlerken özellikle okuma ve yazma becerilerinde güçlük yaşarlar.

Peki, Disleksi Neden Olur?

Disleksi, uzun yıllar “tembellik” ya da “ilgisizlik” olarak değerlendirilmiş bir durumdu. Ancak günümüzde yapılan nörobilimsel çalışmalar, disleksinin temel nedenlerini çok daha net şekilde ortaya koymaktadır. İşte disleksinin oluşumuna neden olabilecek temel faktörler:

1. Genetik ve Kalıtsal Faktörler

Disleksinin en yaygın nedenlerinden biri genetik yatkınlıktır. Yapılan araştırmalar, disleksi tanısı alan çocukların önemli bir kısmının ailelerinde de benzer öğrenme güçlükleri yaşandığını göstermektedir.

Eğer bir ebeveyn disleksiliyse, çocuğun da disleksi geliştirme riski %40–60 civarındadır.
Kardeşinde disleksi olan bir çocuğun bu durumu yaşama riski, ortalama bir çocuğa göre 5 kat daha fazladır.

Bu bulgular, disleksinin kalıtımsal yönünü ortaya koyar. Yani disleksi sonradan edinilen değil, doğuştan gelen bir öğrenme farklılığıdır.

2. Beyin Yapısı ve İşleyiş Farklılıkları

Disleksi, beynin dil, okuma ve yazma ile ilgili bölgelerindeki farklılıklarla ilişkilidir. Özellikle beynin sol yarı küresindeki bazı bölgeler (örneğin planum temporale, angular gyrus gibi) disleksili bireylerde ya farklı çalışır ya da aktivitesi düşüktür.

Fonksiyonel MRI (fMRI) gibi beyin görüntüleme teknikleri, disleksi tanılı bireylerde:

Sesleri harflere dönüştürme
Okuma sırasında harfleri tanıma
Görsel-işitsel eşleştirme

gibi işlevlerin daha az etkin çalıştığını göstermiştir.

Yani disleksi bir “çalışmama” değil, farklı çalışma biçimidir. Beyin bilgiyi farklı bir yoldan işlemeye çalışır ve bu farklılık, klasik eğitim sisteminde bazı zorluklara yol açar.

3. Nörokimyasal Denge ve Sinirsel İletim Bozuklukları

Disleksili bireylerde sinir hücreleri arasındaki iletişim mekanizmasında da farklılıklar olabilir. Özellikle:

Dopamin
Glutamat
GABA

gibi beyin kimyasallarının düzeyi ya da dengesinde bozulmalar disleksi ile ilişkilendirilmiştir.

Bu kimyasallar, beynin öğrenme, dikkat ve bellek gibi alanlarında önemli rol oynar. Bu alandaki dengesizlikler, bilgiyi algılamada ve hatırlamada zorluk yaratabilir.

4. Gebelik ve Doğum Sürecine Bağlı Etkenler

Disleksiye neden olan bir diğer önemli grup, gebelik ve doğum sürecinde yaşanan olumsuzluklardır. Örneğin:

Annenin hamilelik döneminde sigara, alkol, uyuşturucu kullanması
Yetersiz beslenme, folik asit eksikliği
Doğum sırasında oksijen yetersizliği yaşanması
Erken doğum
Düşük doğum ağırlığı

Bu gibi durumlar, beynin gelişim sürecinde bazı bölgelerin yeterince gelişmemesine neden olabilir. Bu da öğrenme ile ilgili sistemleri doğrudan etkileyebilir.

Ancak unutulmamalıdır ki bu faktörler tek başına disleksi nedeni değildir; genetik yatkınlıkla birlikte değerlendirilmelidir.

5. Çevresel Faktörler (Ancak Ana Sebep Değil)

Disleksi doğuştan gelen bir farklılık olsa da çevresel faktörler bu durumu şiddetlendirebilir veya hafifletebilir.

Düşük sosyoekonomik düzey
Ebeveyn ilgisizliği
Eğitime geç başlama
Yetersiz erken çocukluk eğitimi
Aşırı ekran maruziyeti

gibi etkenler, disleksi belirtilerini daha belirgin hale getirebilir. Ancak bu çevresel koşullar tek başına disleksiye neden olmaz. Sadece var olan öğrenme farklılığının daha zor fark edilmesine ya da daha zor yönetilmesine neden olabilir.

6. Erkek Olmak

İstatistiklere göre disleksi erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık görülmektedir. Bunun nedeni henüz tam olarak bilinmese de hormonel faktörler ve erkek çocukların daha fazla dikkat çeken davranışlar göstermesi nedeniyle daha erken tanı aldıkları düşünülmektedir.

Bu nedenle kız çocuklarında da sessiz sedasız ilerleyen disleksi, çoğu zaman gözden kaçabilir.

Disleksi Kimlerde Görülür?

Disleksi;

Her sosyoekonomik grupta,
Her etnik kökende,
Hem kız hem de erkek çocuklarda görülebilir.

Ancak erken çocukluk döneminde bu durumu fark edebilecek bilinçli ebeveynlerin olduğu çevrelerde erken teşhis daha kolay olur. Bu da eğitimin başarısını artırır.

Bursa Disleksi Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi olarak, disleksi tanısı konmuş her çocuğun kendi hızında, kendi potansiyeliyle öğrenmesine olanak tanıyan bireyselleştirilmiş programlar sunuyoruz.

Disleksi Önlenebilir mi?

Disleksi bir hastalık olmadığı için önlenemez. Ancak erken tanı ve doğru eğitimle disleksi belirtilerinin etkisi azaltılabilir ve çocuğun özgüveni korunabilir.

Bu noktada ailelere düşen en büyük görev:

Disleksiyi fark etmek
Utanmak ya da ertelemek yerine harekete geçmek
Uzmanlardan destek almak

olmalıdır.

Aileler Disleksinin Nedenlerini Nasıl Anlamlandırmalı?

Disleksi tanısı alan birçok aile ilk anda “Benim çocuğum neden böyle oldu?” sorusunu kendine sorar. Bu çok normaldir. Ancak bu noktada suçluluk değil, anlayış ve eylem gereklidir.

Şunu unutmayın:

Disleksi bir kusur değil, farklı bir öğrenme biçimidir.
Erken fark edilirse akademik başarı mümkündür.
Birçok disleksili birey (Einstein, Agatha Christie, Leonardo da Vinci gibi) dünyaya iz bırakmıştır.

Önemli olan çocuğunuzu koşulsuz sevmeniz, onun güçlü yanlarını fark etmeniz ve eğitim yolculuğunda ona doğru eşlik etmenizdir.

Disleksi Olduğu Nasıl Anlaşılır?

“Disleksi neden olur?” kadar önemli olan bir diğer soru da şu: “Acaba çocuğum disleksili olabilir mi?”

Aşağıdaki belirtileri gözlemliyorsanız bir uzmana danışmanız faydalı olacaktır:

Harfleri karıştırıyor ya da ters yazıyorsa
Okuma sırasında kelime atlıyorsa
Okuduğunu anlamakta zorlanıyorsa
Yazarken sürekli hata yapıyorsa
Heceleme güçlüğü çekiyorsa
Sırasını, günleri, ayları karıştırıyorsa

Bursa Disleksi Özel Eğitim Merkezi olarak bu değerlendirme sürecinde yanınızdayız. Gerekli test ve analizleri yapıyor, tanı konulmuş çocuklar için özel programlar uyguluyoruz.